LËVIZ PËR SHËNDET!

SHKAS: МАЈI – MUAJI I SPORTIT

MOTO:  LËVIZ PËR SHËNDET!

Kohëve të fundit gjithnjë e më shqetësuese po bëhet rritja e numrit të sëmundjeve kronike, që është si pasojë e përdorimit të ushqimit jo të shëndetshëm, mbipeshës trupore dhe aktivitetit të pamjaftueshëm fizik. Globalizimi dhe urbanizimi i shpejtë, mënyra e të ushqyerit dhe aktiviteti i pamjaftueshëm fizik gjithnjë e më shumë ndikojnë në paraqitjen e sëmundjeve kronike, të cilat mund të parandalohen, sëmundje si ato kardiovaskulare, goditja në tru, diabeti, disa lloje të kancerit, sëmundjet e organeve të frymëmarrjes, si dhe mbipesha. Mendohet se 31% e popullsisë në mbarë botën nuk është aq sa duhet fizikisht aktive, ndërsa në mesin e popullatës së rritur kjo përqindje arrin edhe deri më 60%.

Në raportin botëror të OBSH-së për shëndetin mungesa e aktivitetit fizik theksohet si faktor kryesor për rritjen e morbiditetit dhe mortalitetit nga sëmundjet kronike në nivel botëror (bashkë me ushqimin jo të shëndetshëm dhe përdorimin  duhanit). Rreziku nga paraqitja e sëmundjeve kardiovaskulare është më i madh tek personat të cilët nuk i praktikojnë rekomandimet për aktivitet fizik minimal.

Sëmundjet kronike përbëjnë mbi 60% të shkaqeve të vdekjes së parakohshme, e kështu edhe shkaktarin më të madh të vdekjes dhe invaliditetit në mbarë botën. Mungesa e aktivitetit fizik zë vendin e katërt në listën e faktorëve të rrezikut. Mungesa e aktivitetit fizik mendohet se shkakton rreth 3,2 milion raste të vdekjes brenda një viti (nga të cilat 2,6 milion në vendet me të ardhura të ulëta dhe ato me të ardhura mesatare); 670.000 vdekje të parakohshme (në moshën nën 60 vjet) dhe 30% raste të diabetit dhe sëmundjeve ishemike të zemrës.

 (http://www.who.int/dietphysicalactivity/publications/releases/move/)

Për të pasur një dobi shëndetësore, sociale dhe ekonomike tek popullata e rritur, aktiviteti fizik duhet praktikuar së paku 30 minuta për çdo ditë.

AKTIVITETI FIZIK (AF) TEK TË RRITURIT

Të rriturit duhet të jenë aktiv. Dobinë nga AF mund ta vënë re që javën e parë të fillimit të ushtrimeve të rregullta (do ndjejnë më shumë energji, relaksim, do ju normalizohet tensioni i gjakut). Pas tre muajsh përmirësohet shëndeti, përforcohen muskujt dhe kockat, rritet vetëbesimi dhe përmirësohet pamja e jashtme.

AF zvogëlon dukshëm rrezikun nga ataku në zemër dhe tru, si dhe ndihmon në kontrollimin e faktorëve të rrezikut që ndikojnë në rritjen e tensionit të gjakut, kolesterolit, shfaqjen e diabetit tipit 2, osteoporozës,  disa llojeve të kancerit, depresionit, rritjen e peshës trupore. AF zvogëlon stresin. Rrit energjinë, përmirëson gjumin dhe tretjen e ushqimit.

Stresi ndikon dukshëm tek shëndeti i njeriut. Shëtitjet dhe vrapi e zvogëlojnë stresin. Ushtrimet e rregullta  ruajnë kondicionin e trupit për tu përballur me stresin (zvogëlojnë ankthin – reagimin ndaj stresit), zvogëlojnë tensionin e gjakut dhe e rregullojnë punën e zemrës.  Ekspozimi afatgjatë ndaj stresit mund të rrisë nivelin e kolesterolit në gjak dhe tensionin e gjakut dhe të ndikojë në zhvillimin e arterosklerozës (ngushtimit të arterieve). Lajmi i mirë është se AF mund t’ju ndihmojë të përballeni me stresin. Ushtrimet për forcimin e trupit janë një mënyrë e mirë për tu përballur me stresin. Ushtrimet për muskujt e zvogëlojnë tensionin e trupit, dhe përmirësojnë elasticitetin. AF rrit nivelin e endorfinës në trup, që ka si rezultat përmirësimin e humorit, qetësi dhe zvogëlim të ankthit.

Me ushtrime zvogëlohen edhe dhimbjet (kronike) afatgjate të kurrizit, përforcohet organizmi dhe trupi bëhet më elastik.

Çrregullimi i gjumit është dukuri e shpeshtë tek personat më të rritur. Ai shpesh lidhet me depresionin, ankthin dhe çrregullimet kognitive. Aktiviteti fizik përmirëson të fjeturit (rënie e shpejtë në gjumë dhe periudha më të gjata të gjumit të qetë).

Aktiviteti fizik e përmirëson shëndetin seksual (nivel më i lartë i vetë – perceptimit, kënaqësi më e madhe, aktivitet më i mirë).

AF ka si rezultat edhe shumë efekte të tjera pozitive.

Për personat që vuajnë nga artriti apo osteoporoza është me shumë rëndësi që të merren me aktivitet fizik dhe të jenë të lëvizshëm. Personat që kanë pësuar atak në zemër, aktiviteti fizik është i rëndësishëm për parandalimin e një ataku tjetër. Personave në moshë mbi 65 vjet aktiviteti fizik u ndihmon në përforcimin  muskujve dhe kockave, e kështu mund të parandalohen rrëzimet dhe lëndimet.

Rekomandohet që të rriturit të praktikojnë së paku 150 minuta AF në javë (www.csep.ca). Rekomandime për pranverë dhe verë: xhiro me biçikletë, punë në kopsht, alpinizëm, basketboll, volejboll, not, tenis, shëtitje. Në vjeshtë dhe në dimër: boulling,  vallëzim, alpinizëm, skijim, ngritje peshash, shëtitje, joga, etj.

Rekomandime për të rriturit:

• Mundohuni që aktiviteti fizik të bëhet aktivitet i juaji i përditshëm. Deri në vendin e punës shkoni në këmbë. Gjatë pushimit të drekës dhe pas pune bëni një shëtitje.
• Nëse filloni tani, filloni ngadalë dhe bëni ushtrime një kohë më të shkurtër, e pastaj gradualisht zgjasni kohës e aktivitetit tuaj fizik. Bëni shëtitje në lagje, luani me fëmijët ose kërceni në ritmin e muzikës tuaj të preferuar.
• Ushtroni bashkë me familjen dhe miqtë tuaj.
• Shkoni në punë me biçikletë; ngjituni nëpër shkallë e jo me ashensor; zbrisni nga autobusi një stacion më herët; shkoni në shkollë në këmbë; parkoni makinën më larg; lajeni vet makinën tuaj. Të ecurit është një gjë e lehtë për tu bërë, zbavitëse dhe mjaft e dobishme. Gjatë të ecurit përdoren më shumë se gjysma e muskujve të trupit. Për 3 ose më pak muaj do vini re ndryshim të madh. Do ndjeheni më mirë, do keni më shumë energji, do e zvogëloni stresin dhe do bëni gjumë më të rehatshëm.

Ju të rritur, ecni ose ngisni biçikletën (p.sh. deri në vendin e punës); shkurtojeni kohën që kaloni para TV/kompjuterit; bëni një plan për AF dhe kontaktoni me të tjerë (miq) që praktikojnë AF!

Si familje praktikoni AF të përbashkët (shëtitje, alpinizëm, çiklizëm, not, punë në oborr)!

AKTIVITETI FIZIK TEK FËMIJËT

Hulumtimi ESPAD i realizuar në vitin 2012 në Shkup nxori në pah se 6% e nxënësve nuk merren fare me sport, 6,6% vetëm disa herë në vit, 12% merren me sport 1-2 herë në muaj, një herë në muaj me sport merren 34%, përderisa çdo ditë 41%. Por, për dallim nga AF, 78,6% të nxënësve për çdo sitë përdorin internetin, ndërsa 13,5% së paku një herë në javë (Raporti ESPAD 2012).

Tek fëmijët aktiviteti fizik e përforcon zemrën dhe u ndihmon fëmijëve të ruajnë peshën e tyre trupore brenda normales dhe tensionin normal të gjakut, gjë që më tej, kur të rriten, do ndikojë në zvogëlimin e rrezikut nga goditja në zemër dhe në tru. Fëmijët për nga natyra janë aktiv , energjik, por nëse nuk stimulohen të bëjnë aktivitet fizik mund të bëhen joaktiv. Kohëve të fundit gjithnjë e më shumë kalojnë kohën duke ndenjur ulur – në shkollë, duke luajtur lojëra në kompjuter, para televizorit, ose në internet.

Lloji dhe sasia e aktiviteteve fizike tek fëmijët me kalimin e moshës ndryshon. Për fëmijët aktiviteti fizik është zbavitës, ndjehen të lumtur, tek fëmijët rritet vetëbesimi, ndërsa përmirësohet përqendrimi dhe të mësuarit. Aktiviteti fizik me kohëzgjatje prej 60 minuta i ndihmon fëmijët ta përmirësojnë shëndetin, të mësuarit, të forcohen fizikisht, të kënaqen me shokët, të jenë më të lumtur, të kenë më shumë vetëbesim, të ruajnë peshën trupore dhe të mësojnë shkathtësi të reja.

Fëmijët në moshë nga 5-17 vjet duhet të kalojnë më pak kohë duke ndenjur ulur. Kohën që e kalojnë para televizionit ose kompjuterit duhet ta kufizojnë në jo më shumë se 2 orë në ditë (www.csep.ca). Në vend që të udhëtojnë me autobus, është më mirë që në shkollë të shkojnë në këmbë dhe të kalojnë më shumë kohë jashtë shtëpisë. Hulumtimet kanë dëshmuar se 30 minuta aktivitet fizik përmirëson produktivitetin, kthjellon të menduarit dhe marrjen e vendimeve.

Fëmijë dhe ju të rinj, në vend që të kaloni kohën para kompjuterit dhe televizorit, merruni me ndonjë aktivitet (bëni një shëtitje, vraponi, bëni xhiro me biçikletë, skejtbord, patina, bëni sport, luani në park!)

Fakte për aktivitetin fizik:

• Mungesa e aktivitetit fizik është një faktor i rëndësishëm që mund të shkaktojë goditje në tru dhe në zemër, diabet, mbipeshë, tension të lartë të gjakut dhe kolesterol.
• AF ndikon në mirëqenien psikike dhe zvogëlimin  depresionit. Ndihmon në përballjen me stresin dhe gjatë procesit të lënies së pirjes së duhanit.
• Mesatarisht 85% e të rriturve nuk praktikojnë aktivitet të mjaftueshëm fizik (rekomandohet që personat që do e zgjedhin aerobinë, të ushtrojnë 150 minuta gjatë një jave, në sesione të ndara nga 10 minuta).^.
• Ushtrimi i përditshëm me kohëzgjatje prej 60 minuta rekomandohet për të rinjtë. Por, të rinjtë kalojnë dy herë më shumë kohë para TV ose kompjuterit, se sa duke bërë AF.
• AF ndihmon në parandalimin e atakut në tru dhe në zemër përmes rregullimit të tensionit të gjakut dhe rritjes së nivelit të kolesterolit të mirë HDL. Tek personat që kanë përjetuar atak në zemër, ose që vuajnë nga sëmundje e zemrës, AF ndihmon në parandalimin e një ataku të mundshëm në të ardhmen.
• Nëse praktikohet AF për 60 minuta gjatë ditës, mendohet se do të evitohen 33% e të gjitha rasteve të vdekjeve si pasojë e sëmundjeve të zemrës, 25% e vdekjeve si pasojë e goditjes në tru, 20% e vdekjeve si pasojë e diabetit 2 dhe 20% e vdekjeve si pasojë e tensionit të lartë të gjakut.
• Të dhënat tregojnë se edhe tek personat me mbipeshë dhe të shëndoshë AF ndihmon në ruajtjen e shëndetit (shkallë më e ulët e sëmundjeve të arterieve koronare dhe shkallë më e ulët e vdekshmërisë).

Filloni ta ndryshoni të ardhmen që sot!

Mos lejoni që sëmundjet t’jua rrëmbejnë ëndrrat për vite aktive në pleqësi!

DOKUMENT PDF PËR AKTIVITETIN FIZIK

Përgatiti: Sektori për promovim, analizë dhe mbikëqyrje të sëmundjeve joinfektive