Јануари е посветен на подигнување на свеста за рак на грлото на матката – еден од најчестите и најпревентабилни видови рак кај жените. Ракот на грлото на матката се развива бавно, што овозможува рано откривање преку редовни гинеколошки прегледи и скрининг тестови, како што е ПАП-тестот и тестирањето за хуман папилома вирус (HPV).

Што го предизвикува ракот на грлото на матката?

Главниот причинител е инфекцијата со HPV, вирус кој се пренесува по сексуален пат. Иако повеќето HPV инфекции се безопасни и спонтано исчезнуваат, некои типови на вирусот можат да доведат до појава на преканцерозни промени или рак (тоа се HPV 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, and 59).

Покрај хуманиот папилома вирус (HPV) како најчест предизвикувач, други фактори кои го зголемуваат ризикот за развој на ова заболување се:

• Ран почеток на сексуални односи – Поголема изложеност на HPV вирусот во помлада возраст.
• Повеќе сексуални партнери – Зголемен ризик за HPV инфекција.
• Слаб имунолошки систем – Намалената способност на организмот да се бори со инфекции го зголемува ризикот.
• Пушење – Хемикалиите во тутунот може да придонесат за развој на рак на клеточно ниво.

Како може да се спречи ракот на грлото на матката?

1. Вакцинација против HPV – Ова е најефикасниот начин за превенција. Вакцината се препорачува за девојчиња и момчиња уште од рана возраст.
2. Редовни скрининг прегледи – Жените треба редовно да прават ПАП-тест и HPV-тест согласно препораките на лекарот.
3. Безбедни сексуални практики – Употребата на заштита го намалува ризикот од HPV инфекција.

Симптоми на рак на грлото на матката

Во раните фази, овој рак често нема симптоми. Но, напреднатите фази може да предизвикаат:

• Абнормално вагинално крварење помеѓу циклус, после менопауза или по сексуален однос
• Болка за време на сексуален однос
• Болка во грбот, нозете или карлицата
• Необичен вагинален исцедок со интензивна непријатна миризба
• Губење на телесна тежина, апетит проследени со слабост и малаксаност
• Отоци на нозете

Раното откривање и навременото лекување значително ги зголемуваат шансите за излекување.

Како се спроведуваат скрининг тестовите?

• ПАП-тест (Папаниколау тест): Овој тест е брз и безболен. Земениот примерок од клетките на грлото на матката се анализира за да се откријат промени кои може да водат кон рак.
• HPV-тест: Го открива присуството на високоризични типови на хуман папилома вирус кои се поврзуваат со рак.

Редовното извршување на овие тестови, според националните и светските препораки, е клучно за рано откривање на преканцерозни промени.

Важноста на HPV вакцинацијата

Вакцината против HPV е препорачана за:

• Девојчиња и момчиња од 9 до 14 години, пред почетокот на сексуалната активност.
• Лица до 26 години кои не се вакцинирани во детството.

HPV вакцината е безбедна и ефикасна, и драматично го намалува ризикот од развој на рак на грлото на матката и други HPV-поврзани заболувања.

Третман и грижа за заболените

Третманот за рак на грлото на матката зависи од стадиумот на болеста:

• Рани фази: Хируршка интервенција или минимално инвазивни процедури.
• Подоцнежни фази: Комбинација од радиотерапија и хемотерапија.

Поддршката за жените кои поминуваат низ ова искуство е исто толку важна како и медицинскиот третман. Групи за поддршка, психолошка помош и социјална поддршка играат клучна улога во подобрување на квалитетот на животот.

Состојба во Македонија

Според податоците на Институтот за јавно здравје, во Македонија се забележува дека бројот на нови случаи за 2022 година со рак на грлото на матка изнесува 173, а бројот на починати од ова заболување бил 66.

Во периодот од 10 години, односно од 2013 до 2022 просечната инциденца за ова заболување била 9,2 на 100000 жени, или околу 170 нови случаи секоја година, тоа го прави ракот на грлото на матката 6-то најчесто малигно заболување кај жените.

Според податоците за морталитет, морталитетот изнесува 2,9 смртни случаи на 100000 жени, или во просек 52 починати жени во овој период од рак на грлото на матката.

Со редовни прегледи и водење добра грижа за сопственото здравје, сите овие смртни случаи може да бидат избегнати, бидејќи добар скрининг и рано откривање на сите случаи, води кон добри можности за ефикасен третман и избегнување на многу смртни случаи.

Подготвил: Оддел за здравствена промоција и следење на болести.